HEMŞİN

RİZE İLİ HEMŞİN İLÇESİ
HEMŞİN İLÇE TANITIM

HEMŞİN RESİMLER
HEMŞİN FOTOĞRAFLAR
HEMŞİN MANZARALAR
HEMŞİN GÖRÜNTÜLER
HEMŞİN TARİH
HEMŞİN VİDEO
HEMŞİN YEMEK
HEMŞİN SPOR
HEMŞİN KÜLTÜR
HEMŞİN ÖRF
HEMŞİN TANITIM
HEMŞİN ULAŞIM
HEMŞİN EĞİTİM
HEMŞİN 
RİZE HEMŞİN

.Rize'nin bir ilçesi. Hemşin ilçesi Rize'nin eski yerleşim birimlerinden olup, Rize'nin yeni bir ilçesidir. Denizden 19 km içerde, Rize'ye 57 km mesafededir. Yüzölçümü yaklaşık olarak 120 km² dir. İlçenin kuzeyinde Pazar ilçesi, batısında Çayeli ve Kaptanpaşa, Güneyinde Çamlıhemşin yaylaları ile komşudur.

HEMŞİN İLÇE TARİH

Mitolojik dönemlerde Hemşin coğrafyasının ismi Dambur olup merkezi şimdiki Hala Köyü civarıdır. Fetih öncesi Hemşin tarihi hakkında doğrudan belge olarak adlandırılabilecek bir doküman yoktur. Bu hususta verilen bilgiler bazı seyyah ve papazların notlarına dayandırılmakta ve bilgiler çoğu zaman da birbiriyle çelişmektedir.

M.S. 620 yılında Hamam Bey’in önderliğinde Hemşinlilerin ataları olarak gösterilen Amad-Uni (Hamedanlı)’lerin göçü gerçekleşmiştir. Hamam Beg ve kabilesinin bu göç olayını anlatan temel kaynaklar; Mamikonyan, Asoghik ve Ghewond’un eserleridir.

 Bu kroniklerde geçen ve toplamı bir paragraftan ibaret olan bu göç anlatısının gerçekliliği her zaman tartışılır bulunmuştur ama birçok araştırmacı ve tarihçi Hemşin adının, bahsi geçen göç olayının önderi olan Prens Hamam’dan türediği konusunda hemfikirdirler. Yöreye “Hamam’ın şenlendirdiği yer” anlamında “Hamam-Şen” denmiş ve bu kelime günümüze kadar Hemşin şeklinde gelmiştir.

 Yine de bu teoriye itimat etmeyip, Hemşin adının Farsça kökenli “Hem” birleştirici edatı ile “oturulan yer, şenlik olan yer” anlamındaki “Nişin” sözcüğünün kaynaşmasından oluştuğunu önerme yapan yerli tarihçiler de mevcuttur.

1400’lü yılların ortalarına kadar tüm Doğu Karadeniz yöresine olduğu gibi Hemşin coğrafyasına da Kıpçak ve Kuman Türklerinin yerleştirildiği bilinmektedir. Bu Türk kökenli insanlar Roma İmparatorluğu zamanında Hıristiyanlığı benimsemiş, güneydeki Ermenilerle olan sıkı ilişkilerden ötürü kısa zamanda Gregoryen mezhebine geçmişlerdir.

Trabzon Rum İmparatorluğu döneminde Hemşin yöresi, güneydeki Erzurum-İspir dolaylarına hâkim olan Akkoyunlu Türkmenleri ile ticari ve kültürel ilişkiler geliştirip zamanla Müslümanlaşmaya ve yeniden Türkleşmeye başlamıştır.

1461 yılında Osmanlı Devletinin Trabzon Rum İmparatorluğunu fethetmesi ile birlikte Hemşin bölgesi de Osmanlı’ya dâhil olmuştur. 1481 tarihli Tapu Tahrir Defterleri’nde Hemşin bölgesinin zeamet olduğu ve zaim olarak başında Karaca Nişi adlı kişinin bulunduğu görülmektedir.

1515 tarihli tapu tahrir defterinde ise Hemşin’in serasker Ali Koruk’un idaresinde bulunduğu görülmektedir. Daha sonra 1518 yılında Hemşin bölgesi Trabzon Sancak Beyi’ne “has” statüsünde tahsis edilmiştir.

1530 tarihli icmal (özet) tapu tahrir defterinde Hemşin kazası yine “has” statüsünde Trabzon Sancağına bağlı görülmektedir. Hemşin’in detaylı şekilde köy köy kayıt edildiği ilk tapu tahrir defteri bu icmal defterdir. Bu kayıtlara göre Hemşin kazası “Nahiye-i Hemşin”, “Nahiye-i Kara Hemşin” ve “Nahiye-i Eksanos” olmak üzere üç nahiyeden müteşekkildir. Ancak Hemşin nahiyesi bünyesinde “Nahiye-i Kuşova” adında bir nahiye daha görülmektedir. Neticede 1530 yılında Hemşin Kazası’nın 34 köyünde 671 hane ile 11 mücerred yaşamaktaydı. 

Bunlardan 214’ü Müslüman, 457’si Gebran (gayrimüslim) hanesi idi. Mücerredlerden de 3’ü Müslüman, 8’i Gebran idi. Ayrıca kazada bulunan Kale-i Bâla ve Kale-i Zîr’de görevli komutan, imam-hatip, subay, fenerci, demirci, topçu ve erlerden oluşan 70 kişilik Müslüman görevliler ile birlikte Müslüman nüfus 287’ye ulaşıyordu. Bu durumda Müslümanlar nüfusun % 38,1’ini, Gayrimüslimler de % 61,9’unu oluşturmaktaydı.

1554 yılına ait tapu tahrir defteri Hemşin’e ait mufassal (detaylı) bilgilerin bulunduğu ilk arşiv defteridir. Bu defterde Hemşin Kazası’ndaki nahiye sayısı 4, hane sayısı 721, mücerred sayısı 113 olarak görülmektedir. 1554 tarihinde Hemşin, Kara Hemşin, Eksanos ve Kuşova nahiyelerinde toplam 31 köy kayıtlara geçmiştir. Hemşin merkez kazası köyleri Çoço, Abişlovih, Nekürit, Pendaviç, Zuğa, Aşodovinç, Viçena ve Arovih, Kara Hemşin nahiyesi köyleri

 Çat, Tat, Askarakiç, Elovid, Varoş, Vartor, Bolvaç, Mollaveys, Baş, Makribodam ve Cimil, Kuşova nahiyesi köyleri Melmenat, Hala ve Çinçiva, Eksanos nahiyesi köyleri Kumanos, Tolonis, Mesahor, Hunvali, Çutniz, Kağandan, Balahor, Hahunç ve Meydan’dır.

Hemşin’le ilgili mufassal kayıtların bulunduğu ikinci arşiv belgesi 1520-1566 yıllarında saltanatta bulunmuş Kanuni Sultan Süleyman Han devrinde yapılan tahrire aittir. Üzerinde tarih olmadığından net olarak tarihini bilemediğimiz bu defterin başında Kanuni’nin tuğrası bulunmaktadır. Bu defterde yer alan Hemşin kazası kayıtları incelendiğinde kaza dâhilinde 30 köy ve 2 mahallede 1105 hane, 429 mücerred, 18 zemin ve 57 değirmenin bulunduğu görülmektedir.

 Bu defterde de kazanın 4 nahiyeye bölünmüş olduğu görülmektedir. Bunlar Kara Hemşin, Eksanos, Kuşova ve Mihmanos şeklinde sıralanmaktadır. Adı ilk defa kayıtlara geçen Mihmanos’un önceki tahrirlerde Hemşin merkez nahiyesi yerinde bulunduğu köylerinden anlaşılmaktadır. Buradan Hemşin merkez nahiyesinin bu yıllarda “Mihmanos” adıyla kayıtlara geçtiği görülmektedir.

Hemşin’e ait mufassal tahririn bulunduğu son Tapu Tahrir Defteri, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivinde bulunan 122 numaralı defterdir. Üzerinde tarih bulunmayan bu defterde Hemşin’in Batum sancağına bağlı bir kaza olduğu görülmektedir. Bu deftere göre Hemşin Kazası’nın 31 köyü ve 2 mahallesi bulunmaktaydı. Bu yerleşim yerlerindeki hane sayısı 1307, zemin sayısı 16, değirmen sayısı da 57 idi. Hemşin Kazasına ait bu tahrirde önceki tahrirlerde Kara Hemşin olarak anılan nahiye Hemşin adıyla, Hemşin adıyla anılan nahiye de Mihmanos adıyla kaydedilmiştir.

1681 tarihli Avariz vergi kayıtlarına göre Hemşin kazası, Gönye livasına bağlı bulunmaktadır. Bu defterde Hemşin’de 25’i köy, 25’i de mahalle olmak üzere 50 yerleşim yerinin adı zikredilmekte ve bütün yerleşim yerleri altlarında orada bulunan avarız haneleri verilmektedir.

1700’lü yıllarda tüm Karadeniz bölgesinde olduğu gibi ayan aileler ortaya çıkmış ve bu aileler yönetimin büyük bir kısmını devlet adına gayrı resmi olarak üstlenmişlerdir. 1788 tarihli bir fermanda Hemşin Kazası’ndan Siçanoğlu el-Hac Hüseyin’in adı da zikredilmekteydi. Bu fermanla Siçanoğlu Hüseyin’den 100 asker istenmişti. 1789 tarihinde çıkarılan başka bir emirde ise Hüseyin Ağa’dan 600 asker talep edilmişti. 1827/28 yılında Hemşin’den talep edilen asker sayısı ise 1000 kişi idi. Bunlardan 450’si Ayân Halid Ağa, 350’si Eksanoz deresi muhtarı Mahmut Ağa, 100’ü Kabahisarzade Süleyman Ağa ve 100’ü Farezade (Siçanoğlu) Memiş Ağa’dan talep edilmekteydi.

1836 yılında sonuçlanan nüfus sayımına göre Hemşin kazasının nüfusu 6045 idi. 1859 yılında Hemşin, nahiye statüsünde Atina’ya (Pazar) bağlandı. 1861’de Hemşin ileri gelenlerinin dilekçeleri ile bu duruma itiraz edildi ve 1862 de Hemşin tekrar kaza yapıldı. Ancak 1869 tarihli ilk Trabzon Vilayet Salnamesi’nde yine nahiye olarak görülmektedir.

1876 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre Hemşin’in 43 köyü bulunmakta, bunların sadece 9’u bugün ki Hemşin sınırları dâhilindedir. Bu 9 köy, Gumno, Bodollu, Tezina, Zuğa-Ortaköy, Badara, Saneva, Tepan, Nefs-i Zuğa ve Sağırlı adlı köylerdir. Bu köylerin toplam nüfusu 1485’tir.

1886 tarihinde halkın arzuhali sonucunda Senoz bölgesi Hemşin’den ayrılarak Mapavri’ye bağlandı.

1916 tarihinde ülkedeki bütün yer adlarının değiştirilmesi planlandığında Hemşin nahiyesinin adı “Kadı Nahiyesi” olarak düşünüldü ancak Rus işgalinin patlak vermesi yüzünden bu tasarı tatbik edilemedi.

1924 yılında Hemşin bucak statüsünde Pazar’a bağlandı. 1990 yılında ise yeniden ilçe konumuna yükseltildi.

HEMŞİN İLÇE COĞRAFYA

Hemşin ilçesi Rize'nin eski yerleşim birimlerinden olup, Rize'nin yeni ilçelerinden biridir. Denizden 18 km içerde, ulaşım yönünden kendisine en yakın konumda olan Pazar ilçesine 18, Rize iline 56 km mesafededir.

HEMŞİN İLÇE HARİTA

İlçenin yüzölçümü 176 kilometrekaredir. Doğusunda Çamlıhemşin, kuzeyinde Pazar, batısında Çayeli ilçeleri, güneyinde de Çamlıhemşin sınırları içerisinde kalan Kito Yaylası ile Kaçkar dağları yer almaktadır.

Hemşin ilçesi Ceğalver tepesinin eteğinde kurulmuştur.

HEMŞİN İLÇE NÜFUS

TUİK’in açıkladığı son kayıtlara ve adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre; İlçenin toplam nüfusu 2.212’ dir. Bunun 1.386’sı şehir merkezinde 826’sı köylerde ikamet etmektedir.

Erkek

Kadın

TOPLAM

Şehir Merkezi

660

726

1.386

Akyamaç Köyü

99

108

207

Bilen Köyü

16

18

34

Çamlıtep Köyü

36

55

91

Hilal Köyü

27

25

52

Kantarlı Köyü

54

56

110

Levent Köyü

60

72

132

Nurluca Köyü

33

49

82

Yaltkaya Köyü

61

57

118

Köy Toplam

386

440

826

İlçe Toplam

1.046

1.166

2.212

HEMŞİN İLÇE PUŞİ

HEMŞİN PUŞİSİ

Hemşin kadınının geleneksel kıyafeti ve simgesi olan puşi, Hemşin’in tarihi kadar eskidir. Puşi, yemeninin üzerine ince şerit şeklinde sarılan uzun bir eşarptır. Alnın orta yerinde düğüm yapılarak şişirilir. Uzun kalan kısımları arkadan sarkıtılır. Karışık desenli olduğu gibi turuncu, mor, kırmızı gibi parlak renklerde olanlar da vardır.

Hemşin kadınının geleneksel kıyafeti olan puşi; canlı, renkli, ipek örtü altında kenarları oyalı, özel bir bağlanma şekliyle kullanılır. Hemşin tarihi kadar eski olan bu geleneksel kıyafetin, ne zamandan beri kullanıldığı konusunda sağlıklı bir bilgi yoktur. Ancak Hemşinlilerin Karadeniz Bölgesine gelişleri daha çok efsanelere ve seyyahların anlattıklarına dayandırılmaktadır. Hemşinlilerin Orta Asya’dan gelen Türkmen halkı olduğu ve Doğu Anadolu’ya (Kars-Erzurum) yerleştikleri ve oradan da Hemşinlilerin anlattıklarına göre Erzurum-Kars bölgesinden Hemşin bölgesine geldikleri söylenmektedir.

Yörük ve Türkmenlerin bilinen tarihinden beri kullanılan bu kıyafet, Uzak Doğu Asya’dan Avrupa’ya kadar birçok bölgede farklı olarak kullanılmıştır. Neticede Hemşinliler bu bölgeye isimleri ile birlikte geldiğinden beri geleneklerini de bırakmamışlardır.

Hemşin Halkının yaşlı insanlarından ve bilirkişilerinden alınan bilgilere göre Meşrutiyet döneminden Cumhuriyet döneminin 1920-1930 yıllarına kadar Hemşinliler, tarlalarında ektikleri kendir bitkisinden elde ettikleri iplikten her evde bulunan keten örme atölyelerinde başlarına taktıkları puşileri dokumaktaydılar. 1940 yıllarından itibaren dokuma sanayinin gelişmesi ile Hemşin Puşileri Bursa’da üretilerek örülen ipek malzemesinden temin edilmeye başlandı ve 1960 yılına kadar devam etti. Günümüzde ise ipek kumaşından elde edilen puşiler İran’dan gelmektedir.

Günümüzde kısmen kullanılan Hemşin Çorabı ile kullanılmayan bel kuşağı önemini kaybetmesine rağmen, Hemşin Puşisi hala geleneksel yapısını korumaktadır. Bu giyim tarzı tüm orijinalliğini koruyarak devam ettirilmektedir. Bu baş donanımı, Hemşinlilerin milli kıyafeti denilecek derecede özel bir tarzdır ve önemlidir. Batı Hemşin kültürü diyebileceğimiz endemik nitelikleri fazla olan kültürün bugüne kadar korunarak değişime uğramayarak gelmesinde Batı Hemşin coğrafyasının haşinliği ve ulaşılamazlığı etkili olmuştur.